کمال تبریزی در آخرین برنامه سی و پنج که جمعه ۲۷ بهمن از فیلم‌نت پخش شد، درباره تمام حواشی اتفاق افتاده در خصوص داوری فیلم‌ها به پرسش‌های فریدون جیرانی و شیما غفاری پاسخ داد.
* تلاش کردیم کاندیدا اعلام نکنیم اما نشد!
به گزارش ستاد خبری جشنواره فیلم فجر، تبریزی درباره چگونگی داوری جشنواره فجر سی و ششم گفت: زمانی که کار خود را در زمینه داوری و قضاوت شروع کردیم، یک رأی گیری اولیه برای فیلم‌ها انجام دادیم و تصمیم گرفتیم فیلم‌هایی را که قوی‌تر هستند، جدا کنیم و در طول کار در خصوص آنها صحبت کنیم. قرار شد نام فیلم‌ها را بگوییم و همه به آنها رأی بدهند و اگر رأی آورد، بماند و اگر رأی نیاورد، کنار برود. باورتان نمی‌شود، اما تمام ۲۵ فیلم رأی آوردند! یعنی از ابتدا خواستیم اقدامی انجام دهیم که کارمان سبک‌تر شود، اما همه فیلم‌ها اجزایی داشتند که قابل رقابت با فیلم‌های دیگر بودند. جدی گفته بودیم که از نظر ما همه فیلم‌ها می‌توانستند کاندیدا شوند؛ معنی آن این بود که سعی کنیم در جشنواره فجر کاندیدا اعلام نکنیم. می توانستیم یک‌بار در جشنواره فجر کاندیدا اعلام نکنیم. آقای جیرانی شما بهتر از من می‌دانید؛ در کدام جشنواره الف در دنیا کاندیدا اعلام می‌شود؟… اعلام نمی‌شود و فقط ما هستیم که کاندیدا اعلام می‌کنیم. اگر هم اسکار کاندیدا اعلام می‌کند، یک مراسم است. خیلی روی این موضوع تأکید کردیم، اما آقای داروغه‌زاده به عنوان دبیر جشنواره نپذیرفت.
* نمی‌دانم این سیمرغ چه سحری دارد که برندگانش هم هنوز عطش دریافت سیمرغ دارند
داور جشنواره سی و ششم، ادامه داد: یکی از مشکلات جشنواره فیلم فجر این است که دبیر آن متغیر است و رئیس سازمان سینمایی باید کسی را انتخاب کند که حداقل بین ۵ تا ۱۰ سال دبیر جشنواره باشد و بتواند جشنواره را به سمت و سویی ببرد.
تبریزی خاطرنشان کرد: نکته دوم این است که این جشنواره به اسم جشنواره برگزار می‌شود و ۲۲ فیلم یا بیشتر در آن حاضر می‌شود و شما در یک فاصله ۱۰ روزه باید در مورد تمام این فیلم‌ها تصمیم بگیرید. داوری که در طول روز پنج فیلم می‌بیند، خیلی برایش امکان قضاوت سخت می‌شود. ما این همه جایزه در جشنواره داریم و نام آن را هم جشنواره گذاشتیم و گاهی مقایسه‌ای با مراسم اسکار می‌شود که مشکل بزرگی است و می‌توانیم به آن فکر کنیم. اگر چنین قصدی نداریم باید آن را جشنواره ندانیم، بلکه جشنی است که در دهه انقلاب برگزار شود و قرار است از عده‌ای تقدیر شود. این جشنواره به رقابتی که در سراسر دنیا صورت می‌گیرد، نزدیک نیست.
تبریزی با اشاره به تنوع موجود در آثار جشنواره سی و ششم گفت: امسال هر فیلمی از هر دری و با هر رنگی آمده بود و دو فیلم مستند، یک فیلم تجربی و سه فیلم اول داشتیم که همه در یک موقعیت قرار گرفته بود. این اشتباهی بود که شورای سیاست گذاری کرد و دلیل آن را نمی‌دانم، چون فیلم مستند ویژگی‌های خودش را دارد و درست نیست که این فیلم‌ها در سبد ۲۲ فیلم داستانی که یکی از آنها انیمیشن است، قرار بگیرد. نمی‌دانم این سیمرغ چه سحری دارد کسانی که بارها این سیمرغ را گرفتند، هنوز عطش دریافت سیمرغ دارند و خیلی آن را دوست دارند. به نظرم جشنواره فجر باید جوایز خود را کم کند. عده‌ای مخالف کم یا زیاد کردن جوایز هستند، اما بیاییم تفکیک کنیم. ما در دوره‌هایی بخش فیلم‌های مستند، کوتاه و فیلم‌های اول با داوران جداگانه داشته باشیم و این به منطق نزدیک‌تر است. اگر تعداد فیلم‌های انیمیشن به حد نصاب لازم رسید، بخشی هم برای داوری این بخش اختصاص دهیم.
تبریزی در خصوص قضاوت روی برخی موارد نامزدی مانند صدا بیان کرد: الان روی صدا کارهای عجیب و غریبی انجام می‌دهند و صداهای غیرسینک را سینک می‌کنند. تشخیص اینکه چه بخشی از صدابرداری در صحنه و چه بخشی مربوط به استودیوست. ما خیلی نمی‌توانیم این موضوع را دقیق معین کنیم و در حال حاضر تأکید می‌کنند که جایزه صدا هم باید یکی باشد. وقتی فیلم «تنگه ابوقریب» یا «به وقت شام» را دیدیم، به لحاظ صدابرداری کار سخت و شاقی را انجام داده بودند. در صدابرداری یک جایزه داشتیم و از آقای داروغه‌زاده خواستیم این دو را تفکیک کنیم، چون در بحث و گفت و گو به این نتیجه رسیدیم که فیلمی صدابرداری و فیلم دیگر صداگذاری و میکس اصوات خوبی دارد و بهتر است تفکیک شود، اما به تدریج که جلو می‌رویم و تکنولوژی سینما هم همزمان با دنیا پیش می‌رود، مجبوریم این دو جایزه را یکی کنیم و به صدای فیلم جایزه دهیم.
* می‌توانیم به ۱۱ فیلم برای جشنواره فیلم فجر برسیم!
تبریزی در پاسخ به پرسشی درباره این که کاهش تعداد فیلم‌ها در جشنواره امسال چقدر درست بود، گفت: می‌توانیم به طور ۱۰۰ درصد به ۱۱ فیلم برسیم، چون عدد ۲۲ نمادین است اما واقعا این تعداد هم زیاد است؛ یعنی باید فیلتری در هیأت انتخاب گذاشته شود و بر اساس آن فیلم‌ها انتخاب شوند. اگر بگویید تعداد فیلم‌ها مبنای ورود فیلم‌ها به جشنواره است، مجبورید در بخش‌هایی کوتاه بیایید. همه این فیلم‌ها در ذهن ما قرار می گیرد و بررسی می‌کنید که هر فیلمی چه ویژگی‌هایی داشته است؛ چون به یکباره ۲۵ فیلم می‌بینید که هرکدام تدوین، فیلمبرداری، بازی مختلف در ژانرهای مختلف داشتند و این قضاوت را خیلی سخت می‌کند.
او گفت: در تمام دوره‌ها داوری را خلاف میل خودم پذیرفتم، چون واقعا کار سختی است اما چون داروغه‌زاده را دوست دارم، نتوانستم پیشنهادش را رد کنم. با این حال می‌گویم اگر تعداد فیلم‌ها کمتر باشد، قضاوت عادلانه‌تر می شود.
تبریزی در پاسخ به اینکه آیا تفکر داخل فیلم‌ها روی نظر داوران تأثیر می گذارد یا نه؛ گفت: این بحث پیچیده‌ای است و اساسا نباید فرم و محتوا را از یکدیگر تفکیک کنید، چون خیلی عجیب و غریب به هم پیوسته هستند. نمی‌توانید بگویید مضمون فیلم خیلی بد است، اما اجزای آن خیلی خوب است. در هنر سینما همه چیز با هم ترکیب می‌شود و تشخیص این ترکیب با کارگردان است و مهمترین وظیفه کارگردان نحوه ترکیب این هاست؛ این کارگردان است که می‌گوید چه نوع موسیقی را می‌خواهد یا به بازیگرش می گوید چه نوع بازی را می خواهد. اگر مجموعه‌ای را می‌بینید و روی آن صحه می‌گذارید؛ یعنی همه چیز آن مورد توجه قرار گرفته است. چیزی که در آغاز گفتم اغراق نبود و در مرحله اول که می‌خواستیم غربال اولیه انجام دهیم، همه در سبدی قرار گرفتند که باید درباره آن نظر می دادیم و همه فیلم‌ها واجد نظردهی بودند. اشاره آقای دهقان درست بود که ما واقعا به صورت میلی‌متری قضاوت کردیم. ممکن بود فیلمی با سه به چهار رأی بیاورد و این طور نیست که فیلم‌های جایزه گرفته خیلی فاصله با دیگر فیلم‌ها داشته باشد. باقی فیلم‌ها در موقعیت خودشان، تأثیر خودشان را دارند، اما ما مجبور به انتخاب با یک اختلاف جزئی بودیم. فکر می کردیم چقدر بعضی تدوینگران و آهنگسازان خوب کار کردند. اگر دستمان باز بود، به جای پنج کاندیدا، ۱۰ کاندیدا انتخاب می‌کردیم. بعضی جاها واقعا اقناع نمی‌شدیم و به جای پنج نفر در یک رشته، شش کاندیدا اعلام می‌کردیم که کمی بیشتر حق به حقدار برسد.
* دبیر جشنواره را راضی کردیم تا به کسی جفا نکنیم
داور جشنواره سی و ششم درباره این که تشخیص اینکه در یک رشته دو بازیگر باید اول باشند با چه کسی بود، توضیح داد: تشخیص اینکه در یک رشته دو بازیگر اول باشند، با خودمان بود. معمولا عادتم این است که اصلا تیتراژ فیلم‌ها را نگاه نمی‌کنم و اصلا رجوع نمی‌کنم که چه کسی فیلم را تدوین کرده است. فهرستی که به دستمان می‌دهند، نگاه نکردم و یقین دارم دیگران هم نگاه نکردند و بیشتر به حاصل کار توجه داشتیم. در خصوص بازیگر نقش یک هم به این نتیجه رسیدیم که ارتباط و حضور سارا بهرامی و مهناز افشار به گونه‌ای است که پارتنرهای خوبی برای هم هستند و نمی‌توانستیم بگوییم یک نفر نقش یک و دیگری نقش دوم است، بلکه هر دو نقش اول بودند. خانم بهرامی فوق‌العاده کار کردند و تفاوتی هم در بازی مهناز افشار نسبت به دیگر کارهایش دیدیم. خیلی راحت به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم دو نفر را در یک فیلم کاندیدا کنیم. در آیین‌نامه‌ها ممکن است بسیاری از قواعد نوشته شده باشد، اما فکر می کنم این قواعد با حضور دبیر جشنواره و در لحظه‌ای که می‌خواهیم، می‌تواند تغییر کند. به همین دلیل از داروغه‌زاده خواهش کردیم که بعضی از جوایز مثل فیلمنامه را به صورت مشترک دهیم و آقای داروغه‌زاده پذیرفتند دو جایزه هم‌ارز بدهیم و به همین دلیل در دو مورد این اتفاق افتاد که در یک رشته دو سیمرغ داشتیم. مادامی که جشنواره فجر این تعداد جایزه دارد و باید به جزئیات فیلم‌ها دقت کنیم، اشکالی ندارد چنین اتفاقی بیفتد. این کاملا خلاف آیین‌نامه است، اما نمی‌توانستیم تصمیم بگیریم و دبیر را راضی کردیم تا در حق فیلم‌ها جفا نکنیم.
*بعد از پایان داوری شب راحت خوابیدیم!
تبریزی در پاسخ به اینکه آیا در هیات داوران وارد اقناع یکدیگر برای تغییر رأی یکدیگر نشدید، عنوان کرد: همراه همه داوران درمورد فیلم‌ها با هم بحث می‌کردیم و نظرات متفاوت داشتیم. وقتی می خواستیم جایزه بازیگر نقش اول مرد را بدهیم، خیلی با هم بحث کردیم، چون تعدادشان خیلی زیاد و خیلی نزدیک به هم بود. معتقدم در این دوره جشنواره کسانی که جایزه گرفتند، ارجحیت زیادی بر کسانی که جایزه نگرفتند، ندارند، چون واقعا اختلافشان بسیار کم بوده است. در جشن خانه سینما هم همین اتفاق می‌افتد که با اختلاف چند رأی یک نفر برنده می‌شود. از نظر من چون جشن است، همه کسانی که در بخش مسابقه حضور پیدا می کنند، جایزه خود را گرفته‌اند.
تبریزی همچنین درباره علت انتخاب جمشید هاشم پور برای دریافت جایزه نقش مکمل مرد تشریح کرد: ما پنج کاندیدا داشتیم. این طور بحث کردیم که تمام این‌ها به عنوان نقش دوم حضور داشتند. جمشید هاشم‌پور نقشی فرعی داشت، اما حضورش در فیلم با بقیه متفاوت بود و به اتفاق آرا به او جایزه داده شد.
تبریزی خاطرنشان کرد: می‌دانستیم که جایزه دادن به دو نفر باعث حاشیه می‌شود اما وجدانمان را در نظر گرفتیم. احساس کردیم که حق کشی می‌شود اگر در فیلمنامه و کارگردانی دو جایزه ندهیم. مهم نیست چه به ما می‌گفتند اما به خاطر اینکه حق کشی اتفاق نیفتد و توانسته باشیم که این دو نفر را به لحاظ بحث رأی گیری کاندید کنیم.
وی در رابطه با نبود بیانیه هیأت داوران گفت: این روش در اکثر جاهای دنیا منسوخ شده است، مگر اینکه شما بخواهید اشاره خاصی به دستاورد ویژه‌ای کنید.
داور جشنواره سی و ششم درباره شرکت نکردن بعضی از کاندیداها در جشنواره فجر گفت: بعضی از کاندیداها در جشنواره فجر شرکت نمی‌کنند و این خوب نیست و معلوم است که پرسیده بودند که آیا جایزه دریافت کرده‌ایم یا نه؟… در هیچ جای دنیا این طور نیست و همه در کمال احترام کنار هم قرار می گیرند و نمی دانم چرا نسبت به یکدیگر دچار خشونت می‌شویم. همه این ۲۵ فیلم که در جشنواره شرکت کردند، انتظار جایزه دارند و خودشان باید کلاهشان را قاضی کنند که بالآخره جایزه باید به کسانی داده شود. ممکن است یک فیلم خارجی نمایش داده شود و ممکن است من و شما فیلم را ببینیم ، من ممکن است خوشم بیاید و شما نه. با در نظر گرفتن همه این اتفاق‌ها باید منتظر همه چیز در خصوص داوران باشیم؛ به خصوص که داوران می‌توانند هر نظری را داشته و رئیس هم نداشته باشند و هرکس به طور کاملا مستقل نظر خودش را بگوید. ابتدا رأی اولیه می‌گرفتیم، چون ممکن بود، همه به یک فیلم رأی بدهند. به عنوان مثال، چهره پردازی «تنگه ابوقریب» به اتفاق رأی آورد و هیچکس درباره آن بحث نکرد. اما گاهی در مورد بعضی فیلم‌ها باید بحث اقناعی می‌کردیم و سعی می کردیم از اکثریت آرا به جایی برسیم که همه با هم، هم عقیده باشیم. واقعا باید به این زاویه نگاه کنیم و نباید انتظار داشته باشند که حتما فیلمشان مطرح شود.
وی افزود: منتقدی ممکن است در مورد فیلمی خوب تعریف کند، بعضی‌ها موافق نبودند. با توجه به تجربه اعضای هیأت داوران ترکیب آرای داوری این طور نبود که دو کارگردان اگر در جلسه باشند، بگویند جایزه کارگردانی را به چه کسانی بدهیم. کارگردانی از زاویه دید کسی که کارگردان هم نیست، جذاب است و شاید به خیلی از جزئیات اشاره کند که مورد توجه شما نبوده است. واقعا باید تلاش و سعی کنیم، به تدریج این جشنواره را به سمت یک جشن ملی ببریم و بپذیریم که تک تک ما ممکن است صاحب تجربه‌ای شویم که در موقعیت داوری قرار بگیریم و به او باید احترام بگذاریم. یقین دارم هیچ داوری نمی‌آید مسائل دیگری را در نظر بگیرد. در مورد داوری‌ها همین اتفاق افتاد که بعد از پایان داوری شب راحت خوابیدیم.
وی با تأیید اینکه ترکیب افرادی که به عنوان داور کنار او قرار می‌گیرند، اهمیت داشت، افزود: تا جای امکان باید ترکیب داوری به گونه‌ای باشد که افکار و آرا به یکدیگر نزدیک باشد. تشتت آرا معمولا هیأت داوری را دچار مشکل می‌کند. در بخش‌هایی دعوا می‌کردیم و این دعوا نشانه دقت داوران و اصرار بر وجدان و ضمیر آنان است. این نشان می‌دهد چقدر میزان حساسیت داوران بالاست که می‌خواهند عدالت را رعایت کنند. هرکس از منظر خودش سعی می‌کند به عدالت نزدیک‌تر شود و این خیلی خوب است و نشان می‌دهد داوران روی رأی دادن خود به اندازه کافی دقت دارند و تلاش می‌کنند حق به حقدار برسد.
