رفت و آمد فیلم‌های کوتاه به جشنواره فجر – بخش اول/ حرفه‌ای‌هایی که فیلم کوتاه می‌ساختند

در سال‌هایی که انقلاب دیجیتال هنوز سینما را با تحولی جدی و پایه‌ای روبه‌رو نکرده بود و ساخت فیلم بلند سینمایی نیاز به ابزار و امکانات بسیاری داشت، فیلم کوتاه بسیار پررنگ‌تر از امروز در سینما مطرح بود. به دلیل همین اهمیت بود که جشنواره فیلم فجر نیز از نخستین سال برگزاری پا به پا و حتی گاه سنگین‌وزن‌تر از بخش فیلم‌های بلند سینمایی، دارای بخش فیلم‌های کوتاه بود.

به گزارش ستاد خبری سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر، هرچند گاه به بهانه وجود جشنواره فیلم کوتاه تهران که از دل جشنواره فیلم فجر خارج شد و یا دلایلی دیگر بخش فیلم کوتاه از جشنواره فجر رخت بر برست، اما از آنجا که این دو از یک پیکره‌اند، این رفتن‌ها دائمی نبود و همچنان بعد از ۳۶ سال برگزاری جای بخش فیلم کوتاه در جشنواره فیلم فجر محفوظ است.

در مجموعه گزارش پیش رو، نگاهی به این رفت و آمد‌ها و جایگاه فیلم کوتاه در جشنواره فیلم فجر در طول سال‌های برگزاری این رویداد سینمایی صورت خواهد گرفت. قسمت نخست گزارش تحولات بین سال‌های ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۹ را در برمی‌گیرد.

اولین دوره جشنواره

در نخستین سالی که سنگ بنای جشنواره فیلم فجر گذاشته شد، فیلم‌های کوتاه هم سهم قابل توجهی از آثار حاضر در جشنواره داشتند؛ از ۱۷ فیلمی که به بخش مسابقه راه پیدا کرد تا ۱۱۸ فیلم ۸ میلیمتری و ۶۳ فیلم ۱۶ میلیمتری بخش مستقل آماتوری. فیلم‌های کوتاه بخش مسابقه مجموعه‌ای از فیلم‌های ایرانی و خارجی را شامل می‌شد. از جمله فیلمسازانی که در آن سال فیلمش در این بخش حضور داشت می‌توان به کیانوش عیاری اشاره کرد. جواد شمقدری، امیر سمواتی، اکبر حر و حمیدرضا آشتیانی‌پور از جمله سینماگرانی بودند که در بخش آماتوری فیلم داشتند. دراین دوره به فیلم‌های بخش مسابقه جایزه‌ای تعلق نگرفت و جوایز در بخش آماتوری اهدا شد. در این سال داوران بخش آماتوری فیلم‌ها را مورد قضاوت قرار دادند.

دومین دوره جشنواره

در سال دوم از تعداد فیلم‌های کوتاه حاضر در جشنواره کاسته شد. در این دوره کیومرث پوراحمد، مسعود جعفری جوزانی، نورالدین زرین کلک، عباس کیارستمی، فرشید مثقالی و جواد شمقدری فیلم‌هایی در بخش آثار کوتاه بخش مسابقه داشتند. همچنین در بخش فیلم‌های کوتاه «سینمای ایران بعد از انقلاب» کامران شیردل، محمدرضا اصلانی، واروژ کریم مسیحی، بزرگمهر رفیعا و فرشیدی مثقالی فیلم داشتند. داوران این دوره شامل بخش حرفه‌ای و آماتوری بودند.

سومین دوره جشنواره

در دومین سالی که بخش فیلم کوتاه در بخش مسابقه طراحی شده بود، فقط آثار ایرانی پذیرفته شدند. در این سال بود که عباس کیارستمی با «همشهری» و ابراهیم حاتمی‌کیا با فیلم کوتاه «تربت» و «صراط» به جشنواره آمده بودند. نادر طالب‌زاده هم «والعصر» را کارگردانی کرده بود و ابراهیم فروزش هم «نگاه» را در جشنواره داشت. در این سال در بخش ویژه فیلم‌های اول، فیلم‌های کوتاه اول دارای بخشی مخصوص بودند. در همین بخش بود که واروژ کریم مسیحی، خسرو معصومی، محمدعلی سجادی، سعید حاجی میری و جمال شورجه آثاری در جشنواره داشتند. از این سال فیلم‌های کوتاه را داورانی که فیلم‌های بلند را قضاوت می‌کردند مورد داوری قرار دادند.

چهارمین دوره جشنواره

در چهارمین دوره جشنواره بار دیگر تعداد فیلم‌های کوتاه پذیرفته شده در جشنواره افزایش یافت و این فیلم‌ها در دسته‌بندی‌های مختلف به نمایش درآمدند. ابراهیم حاتمی‌کیا و کیومرث پوراحمد همچنان با فیلم‌های کوتاهی که ساخته بودند در جشنواره حضور داشتند و بخش «سینمای ایران و جشنواره‌های حرفه‌ای بعد از انقلاب اسلامی» بهانه‌ای بود برای مرور فیلم‌های کوتاه مطرح سال‌های گذشته. در این دوره هم جوایز بخش فیلم کوتاه متنوع طراحی شد تا شرایط دیده شدن بخش‌های مختلف این آثار فراهم شود.

پنجمین دوره جشنواره

نمایش ۹۴ فیلم کوتاه در بخش چشم‌انداز سال‌های دور (نقاشی متحرک) نشان از توجهی ویژه داشت که در آن سال به انیمیشن کوتاه در جشنواره فجر صورت گرفت. این ۹۴ فیلم شامل آثار ایرانی و خارجی بود که از جمله کارگردانان ایرانی این آثار می‌توان به فرشید مثقالی و مرتضی ممیز اشاره کرد.

ششمین دوره جشنواره

رضا میرکریمی در این سال با فیلم کوتاه «برای او» در بخش مسابقه فیلم‌های کوتاه جشنواره حضور داشت. کامبوزیا پرتوی هم در این سال «عینک» را ساخته بود. در بخش سینمای کودکان و نوجوانان این دوره از جشنواره در دو قسمت سینمای دهه ۸۰ و چشم‌انداز سال‌های دور بخش فیلم کوتاه طراحی شده بود و این آثار مجموعه‌ای از فیلم‌های خارجی و ایرانی بودند.

هفتمین دوره جشنواره

سال ۱۳۶۷ مقطعی بود که فیلم‌های میان مدت هم در کنار فیلم‌های کوتاه و بلند بخشی از جشنواره را از آن خود کردند. در هفتمین دوره جشنواره دیگر در بخش مرور یک سال سینمای ایران خبری از فیلم‌های کوتاه نبود، اما همچنان بخش نقاشی‌های متحرک میزبان انیمیشن‌های خارجی محصول اروپای شرقی بود. در این دوره برگزیدگان فیلم‌های کوتاه و میان مدت در یک بخش اعلام شدند.

هشتمین و نهمین دوره جشنواره

در دو سال پایانی دهه ۶۰ جایگاه فیلم کوتاه بنا به دلیلی روشن در جشنواره فیلم فجر تغییر کرد. وقتی جشنواره فیلم کوتاه تهران که از بدنه جشنواره فجر متولد شده و حیات مستقل خود را آغاز کرده بود سروشکل درست خود را به دست آورد دیگر چندان دلیلی برای داوری دوباره فیلم‌های کوتاه در جشنواره احساس نمی‌شد و بر همین اساس در سال‌های ۶۸ و ۶۹ فیلم‌های کوتاه در جشنواره فجر داوری نشدند.