سینمای ایران در دوره‌های مختلف شاهد ظهور کارگردانان مستعدی بوده است که با فیلم اولشان حسابی سروصدا به پا کرده و مورد توجه قرار گرفتند. از واروژ کریم‌مسیحی و حمید نعمت‌الله گرفته تا سعید روستایی و همایون غنی‌زاده.
به گزارش ستاد خبری جشنواره فیلم فجر به نقل از فجرنامه، بسیاری از کارگردانان مطرحی که در سینما طرفداران بسیاری دارند، شهرت خود را مدیون ساخت یک یا چند فیلم در کارنامه حرفه‌ای‌شان هستند که گاهی این مهم برایشان پس از چندین سال فیلم‌سازی و فعالیت محقق می‌شود و گاهی هم در نخستین تجربه پشت دوربین نشستن، دل مخاطب را آنچنان می‌برند که هر چه بعدها هم فیلم بسازند، جای آن اثر اولی را برای آن‌ها پر نمی‌کند.
سینمای ایران هم از این قاعده مستثنی نیست و در طی این سال‌ها هر از چندی یک کارگردان توانسته با نخستین ساخته سینمایی‌اش توجه همگان را به خود جلب کرده و نوید ظهور یک استعداد ناب را به علاقه‌مندان بدهد، استعدادی که گاه با رویکردی دقیق و متفکرانه به هدر نرفته و توانسته در تجربیات بعدی خود روند رو به رشدی را سپری کند و گاهی هم سوار بر اریکه شهرت شده و ره به بیراهه برده است.
به بهانه اعلام اسامی فیلم‌های بخش نگاه نو سی‌و‌هشتمین جشنواره فیلم فجر، مروری بر فیلم‌های اول شاخصی که در این رویداد سینمایی به نمایش درآمده و موفق بوده‌اند، داشته‌ایم.
از «پرده آخر» تا فیلم‌های نسل جدید سینما
در میان فیلم‌های اولی که در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمدند، برخی از فیلم‌ها آنچنان خوش درخشیدند که علاوه بر کسب جایزه فیلم اول، در سایر بخش‌های این رویداد سینمایی هم توانستند برای رقبا خط و نشان جدی کشیده و جوایز بسیاری را درو کنند.
وقتی صحبت از فیلم‌های اول شاخص کارگردانان سینمای ایران به میان می‌آید، بدون شک اولین اثری که در ذهن طرفداران پروپاقرص سینما زنده می‌شود، «پرده آخر» ساخته واروژ کریم‌مسیحی است. فیلمی که در نهمین دوره جشنواره فیلم فجر (سال ۶۹) به نمایش درآمد و مورد توجه بسیاری از اهالی سینما، منتقدان و مخاطبان قرار گرفت.
کریم‌مسیحی با «پرده آخر» دیپلم افتخار بهترین فیلم را در بخش مسابقه فیلم‌های اول و دوم از آن خود کرد، اما در بخش مسابقه اصلی ۹ سیمرغ بلورین را با خود به خانه برد که از جمله آن‌ها می‌توان به بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول زن، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد، بهترین بازیگر نقش دوم زن و … اشاره کرد.
سعید سهیلی، دیگر کارگردانی بود که توانست با اولین فیلم خود در بخش اصلی جشنواره فیلم فجر تا حدودی بدرخشد، او با «مردی شبیه باران» در پانزدهمین جشنواره فیلم فجر (سال ۷۵) حضور یافت و توانست جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد برای ابوالفضل پورعرب و همچنین بهترین موسیقی متن را دریافت کند.
25 سال بعد، یک کارگردان جوان توانست خاطرات خوش «پرده آخر» را در ذهن سینماگران و علاقه‌مندان، در سی‌و‌چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر (سال ۹۴) زنده کند و او سعید روستایی بود که با «ابد و یک روز» پا به عرصه سینمای داستانی گذاشت.
این فیلم هم فارغ از کسب جایزه بهترین کارگردانی و بهترین فیلم در بخش نگاه نو (فیلم‌های اول)، در بخش سودای سیمرغ توانست جایزه بهترین کارگردانی، بهترین فیلم‌نامه، بهترین بازیگر نقش اول زن، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد، بهترین تدوین و … را کسب کند.
همچنین فیلم سینمایی «ایستاده در غبار» که نخستین فیلم بلند محمدحسین مهدویان به‌شمار می‌آید، در این سال توانست به واسطه تکنیک کارگردانی منحصر به فرد و استفاده از صدا و مکالمات واقعی افراد نام خود را بر سر زبان‌ها بیندازد.
این فیلم که به روایت زندگی احمد متوسلیان پرداخته است، توانست جایزه بهترین فیلم جشنواره سی‌و‌چهارم را از آن خود کند. فیلم مهدویان همچنین سیمرغ بلورین بهترین جلوههای ویژه میدانی و جایزه ویژه هیات داوران را در بخش نگاه نو دریافت کرد.
در سال ۹۷، در سی‌و‌هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر، دوست‌داران سینما شاهد نمایش اولین فیلم کارگردانی بودند که نام او را پیش‌تر در عرصه تئاتر شنیده بودند. همایون غنی‌زاده، که کارگردانی نمایش‌های پرفروش چند سال اخیر را برعهده داشت.
او با نخستین تجربه سینمایی خود با نام «مسخره‌باز» به حوزه سینما ورود کرد و در نخستین نمایش این فیلم در جشنواره فجر توانست چهار جایزه را از آن خود کند که در صدر آن‌ها سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای علی نصیریان می‌درخشد. جایزه هنروتجربه، بهترین فیلم اول و بهترین جلوههای ویژه بصری ازجمله جوایز دیگر این فیلم در جشنواره سی‌و‌هفتم بود.
فیلم اولی‌هایی که در بخش خود درخشیدند
حال که از کارگردانانی که با فیلم اولشان توانستند در جشنواره فیلم فجر حسابی درخشند، گفتیم؛ نگاهی هم به چند فیلم اولی که مورد توجه قرار گرفتند و در بخش خود جوایزی را کسب کردند، می‌اندازیم.
«عصر جمعه» ساخته مونا زندی حقیقی یکی از همین معدود فیلم‌هاست که نخستین‌بار در بیست‌و‌چهارمین جشنواره فیلم فجر روی پرده رفت و مورد توجه هم قرار گرفت. این کارگردان در نخستین تجربه سینمایی‌اش به معضلی اجتماعی پرداخت.
«چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت» به کارگردانی وحید جلیلوند هم دیگر فیلمی با این ویژگی‌هاست که در سی‌و‌سومین دوره جشنواره فیلم فجر (سال ۹۳) توانست دو جایزه مهم بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را در بخش نگاه نو از آن خود کند.
«تابستان داغ» ساخته ابراهیم ایرج‌زاد هم ازجمله فیلم‌های اولی است که حضور پرتعدادی در جمع نامزدهای جشنواره فیلم فجر داشت اما در نهایت، تنها دو سیمرغ بلورین را با خود به خانه برد. این فیلم که در سی‌و‌پنجمین جشنواره فیلم فجر (سال ۹۵) به نمایش درآمد در ۱۳ رشته نامزد شد و رکورد این دوره جشنواره فیلم فجر را به نام خود زد، اما از بین برگزیدگان دو سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری و تدوین نصیبش شد.
«بوتیک» و «ویلایی‌ها» حاصل شیرین سال‌ها تجربه
در سینمای ایران کارگردانی که بتواند با فیلم اولش توجه اهالی سینما و مخاطبان را توام با منتقدان به خود جلب کند، به‌راستی قابل تحسین است. حمید نعمت‌الله کارگردان صاحب‌نام سینمای ایران یکی از همین فیلم‌سازان است که با نخستین فیلم خود، «بوتیک» در بیست‌و دومین جشنواره فیلم فجر سروصدای بسیاری به پا کرد و توانست در کانون توجه قرار بگیرد.
نعمت‌الله پس از سال‌ها دستیاری در سینمای ایران توانست با «بوتیک» نام خود را به‌عنوان کارگردانی مستعد، مطرح و سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول و دوم را از آن خود کند.
«چند متر مکعب عشق» هم که نخستین فیلم بلند جمشید محمودی به‌شمار می‌آید، دیگر فیلمی است که توانست فارغ از جلب نظر دوست‌داران سینما، به دلیل غافلگیری که در قصه داشت توجه منتقدان را هم به خود جلب کند و در سی‌و‌دومین جشنواره فیلم فجر (سال ۹۲) برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم و کارگردانی از بخش نگاه نو شود.
«ویلایی‌ها» ساخته منیر قیدی هم سرنوشتی مشابه «بوتیک» داشت، قیدی با ساخت این فیلم نشان داد که پس از سال‌ها دستیاری در سینما و همچنین ساخت فیلم کوتاه، از توانایی و تکنیک بالایی در کارگردانی برخوردار است. او با این فیلم در سی‌و‌پنجمین جشنواره فیلم فجر (سال ۹۵) حضور پیدا کرد و با دست پر هم خارج شد. سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول، بهترین بازیگر نقش مکمل زن و بهترین جلوههای ویژه رایانه‌ای، سهم «ویلایی‌ها» از جشنواره سی‌و‌پنجم بود.
«اخراجی‌ها و «خوابم می‌آد»؛ کمدی‌هایی که دیده شدند
در بین کارگردانان سینمای ایران، فیلم‌سازانی هم هستند که در اولین تجربه سینمایی‌شان به سراغ کمدی رفته‌اند، مسعود ده‌نمکی و رضا عطاران دو تن از همین کارگردانان هستند.
ده‌نمکی که با مستندسازی پا به عرصه سینما گذاشته بود، در سال ۸۵ و در بیست‌و‌پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر با فیلم «اخراجی‌ها» حضور پیدا کرد و به‌واسطه سبک و سیاق متفاوتی که از فضای جبهه به تصویر کشیده بود، توجه مخاطبان را به‌طور ویژه به خود جلب و در نهایت سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را دریافت کرد.
رضا عطاران پس از جدایی از تلویزیون رهسپار سینما شد و با ایفای نقش‌های متفاوت و متعدد جایگاه قابل قبولی برای خود دست و پا کرد و خیلی زود به یکی از بازیگران پرفروش سینما بدل شد، اما گویا این سقف آرزوهای عطاران در سینما نبود. او که در تلویزیون کارگردانی موفق بود، تصمیم گرفت شانس خود را در سینما هم امتحان کند و این اتفاق با ساخت فیلم «خوابم می‌آد» عملی شد.
عطاران با این فیلم در سی‌‌امین جشنواره فیلم فجر (سال ۹۰) حضور پیدا کرد و ضمن جلب توجه مخاطبان و اهالی سینما توانست جایزه بهترین کارگردانی را هم از آن خود کند. همچنین لوح تقدیر بهترین بازیگر مرد به ناصر گیتی‌جاه برای بازی در این فیلم اهدا شد.
*مهدی درستی
