مرور جشنواره فیلم فجر در ادوار مختلف، نشان می‌دهد این رویداد با نمایش آثار تولید شده در هر سال، به‌نوعی بازتاب‌دهنده سایه‌روشن‌های اجتماعی بوده است..
به گزارش ستاد اطلاع‌رسانی جشنواره فیلم فجر، فیلمسازان با نگاه‌ها و سبک‌های گوناگون از نسل‌های مختلف، بارها معضلات و آسیب‌های اجتماعی را دستمایه درام سینمایی خود قرار داده‌اند و آثار پرمخاطب و مهمی را خلق کرده‌اند. در این زمینه باید توجه داشت پرداختن به سایه‌روشن‌های اجتماعی ضمن آن که می‌تواند یک حرکت همراه با تعهد و نگاه تیزبین هنرمندانه قلمداد شود، برای رعایت ساختار درام سینمایی یک لازمه است و از سویی، می‌تواند از بعد هشداردهندگی مورد توجه قرار بگیرد. به عبارتی دیگر، آنچه سینما و سینماگر از هر آسیب و برش تلخ اجتماعی در قاب تصویر روایت می‌کند، قابل تعمیم به کل جامعه نیست اما قطعا می‌تواند هشداری برای بخش پالایش شده جامعه باشد چرا که با خوش‌بینی مفرط و نمایش یک جامعه خالی از اشکال، نه برای سینما و مخاطبانش اتفاق مثبتی رخ خواهد داد و نه هیچ مشکلی حل خواهد شد.
به عنوان نمونه در سال‌های مختلف برگزاری جشنواره شاهد اکران فیلم‌های مختلفی بودیم که به موضوع «مهاجرت» می‌پرداختند.
«رفتن»، درد دارد. سنگینی بارش شانه‌هایت را خم می‌کند و التهابی که در دلت می‌اندازد تو را به استمرار روزمرگی‌هایت وابسته‌تر می‌کند. باید ریشه ببری از آب و خاکی در آن جان گرفتی و در زمین دیگری جوانه بدهی. ریشه‌هایت خشک می‌شوند و تو چون بذری بی‌رگ و ریشه خود را به دست باد می‌سپاری تا به هر کجا که باید، برساندت. حالا تنها به خاطره‌هایت متمسک می‌شوی و با هویتی تازه در زمینی نو دوباره شروع به جان گرفتن می‌کنی.
اما به هر کجا که بروی در نهایت خاک ایران ارث پدری تو است و خانه‌ات همین گربه‌ی تنهایی است که در خاورمیانه می‌درخشد. سرزمین تو، دیار کوروش، بوعلی سینا، حافظ و مولوی است و هیچ کتمانی برای این واقعیت وجود ندارد.
فرزندان ایران هرروز بیشتر از گذشته چمدان خاطراتشان را برمی‌دارند و به امید فرداهای خوب رهسپار راهی بی‌بازگشت می‌شوند. «مهاجرت» این روزها یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های کشور است و شاهد مهاجرت هر قشری از جامعه هستیم. از فرار مغزها بگیر تا مهاجرت سرمایه‌داران و استعدادهای هنری و ورزشی یا حتی پناهجوهایی که خطر مرگ را به جان می‌خرند و سوار بر قایق آرزوها در دریای بی‌کران و بی‌رحم دنیا شناور می‌شوند که یا به مقصد می‌رسند و یا خود را تسلیم موج دریاها می‌کنند.
«مهاجرت» این‌روزها بیداد می‌کند و مسئولان مربوطه موظف به آسیب‌شناسی و بررسی علل وقوع این معضل هستند تا با ارائه راه‌حل بتوانند نیروهای مفید ایرانی را از هر قشری، ترغیب به ادامه زندگی در وطن کنند. سینما هم از این معضل اجتماعی غافل نشده و فیلم‌های متعددی درباره موضوع مهاجرت، علت وقوع آن، خطرات احتمالی و شیوه زندگی مهاجران ساخته است. این آثار در جشنواره فیلم فجر که همواره دغدغه‌های اجتماعی جامعه را به تصویر می‌کشد، اکران شده‌اند.
جدایی نادر از سیمین
«جدایی نادر از سیمین» را اصغر فرهادی کارگردانی کرده است. این فیلم در بیست و نهمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد. پیمان معادی، لیلا حاتمی و ساره بیات از جمله بازیگران این اثر سینمایی هستند.
این فیلم یکی از شاخص‌ترین آثار سینمایی ایران درباره معضل «مهاجرت» به شمار می‌آید. «جدایی نادر از سیمین» در جشنواره فجر با استقبال پرشور مردم و منتقدان همراه شد و درنهایت توانست سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی، فیلمنامه، صدابرداری، فیلمبرداری و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را برنده شود.
این فیلم در سطح بین‌المللی نیز افتخارات زیادی کسب کرد و درگزارشی از آن به عنوان یکی از ده فیلم برتر قرن یاد شد. «جدایی نادر از سیمین» بیش از ۵۲ جایزه جهانی را از آنِ خود کرده‌است که از مهم‌ترین این جوایز می‌توان به جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان در اسکار و گلدن گلوب اشاره کرد.
زندگی نادر و سیمین، با رویای مهاجرت برای بهبود زندگی فرزندشان دچار یک چالش جدی می‌شود. علی‌رغم اصرارهای سیمین برای مهاجرت، نادر در دوراهی مهاجرت یا نگه‌داری از پدرش، راه دوم را انتخاب می‌کند و زندگی‌شان در آستانه جدایی قرار می‌گیرد. طی پروسه جدایی، مشکلات غیرمنتظره‌ای برای‌شان به وجود می‌آید که مخاطب را درگیر خود می‌کند.
«جدایی نادر از سیمین»، به دل طبقه متوسط جامعه نفوذ می‌کند و دغدغه‌های مهاجرت را از نگاه آنان را روایت می‌کند. این فیلم نشان می‌دهد که برای هجرت کردن چگونه باید از وابستگی‌هایت دل بکنی و تنها با یک چمدان راهی شوی و با روایتی درخور چگونگی درگیر شدن هر یک از اعضای خانواده را بعد از اخذ تصمیم «مهاجرت» نشان می‌دهد.
چند متر مکعب عشق
«چند متر مکعب عشق» اولین اثر سینمایی جمشید محمودی است که نوید محمودی تهیه‌کنندگی آن را برعهده داشت. ساعد سهیلی، حسیبا ابراهیمی، نادر فلاح و علیرضا استادی فهرست بازیگران این اثر سینمایی هستند.
این فیلم با موضوع مهاجرت مردم افغان به ایران، موفق به دریافت سیمرغ بهترین فیلم و بهترین کارگردانی در بخش «نگاه نو» از سی‌و‌دومین دوره جشنواره فیلم فجر شد و توانست توجه مردم را به سوی خود جلب کند.
«چند متر مکعب عشق»، داستانی عاشقانه در قالب مهاجرت را به تصویر کشیده که ایده اصلی آن از روایتی واقعی درباره زن و مردی افغان گرفته شده است و روایتی خطی از عشق دختری افغان و پسری ایرانی را بازگو می‌کند که در شرایطی بغرنج با توجه به تمام محدودیت‌ها و سختی‌های زندگی کارگری به سر می‌برند. «چند متر مکعب عشق» داستان زندگی تلخ مهاجران غیرقانونی و مشکلاتشان را ترسیم می‌کند.
عبدالسلام، پدر مرونا از مهاجران افغان است که در ایران در یک کارگاه به کارگری مشغول است و در مقابل، صابر پسری جوان است که در همین کارگاه و با حمایت صاحب آن بزرگ شده و کار می‌کند. در نهایت داستان این عشق، آن طور که باید پیش نمی‌رود و طی ماجراهایی عبدالسلام که تصمیم به ترک ایران گرفته است، حاضر به ماندن و ازدواج دخترش مرونا با صابر نمی‌شود و سرنوشتی برای آنها رقم می‌خورد که هیچ‌کس از آن خبر ندارد.
ملبورن
اولین فیلم بلند سینمایی «نیما جاویدی» یکی از آثاری است که مهاجرت سنگ‌بنای اصلی آن‌را تشکیل می‌دهد. فیلمی که تیتراژش با وکیوم کردن لباس‌ها و چیدن اسباب و لوازم در چمدان‌ها آغاز می‌شود. زوج جوانی آخرین ساعت‌های حضور خودشان در کشور را پشت‌سر می‌گذارند و تا ساعاتی دیگر باید ایران را به‌مقصد ملبورن ترک کنند. یکی گمان می‌کند برگشتی در کار نخواهد بود و دیگری البته مصمم، به مامور سرشماری می‌گوید باز خواهند گشت.
«ملبورن»، یکی از جدی‌ترین فیلم‌های سال‌های اخیر درباره تلاقی مهاجرت و اخلاق انسانی است. در این فیلم بازیگرانی چون پیمان معادی، نگار جواهریان، مانی حقیقی و…، ایفای نقش کرده‌اند. این اثر سینمایی در بخش «نگاه نو» سی و دومین جشنواره فجر اکران شد و موغق شد در دو بخش بهترین فیلم و بهترین کارگردانی کاندیدای دریافت جایزه سیمرغ بلورین شود.
از دیگر فیلم‌هایی که به معضل «مهاجرت» نگاهی دغدغه‌مند دارند و در جشنواره فیلم فجر اکران شدند، می‌توان به «زرد قناری» به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد با بازی گلاب آدینه و مهدی هاشمی اشاره کرد که در هفتمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد.
بغض
«بغض»، اولین ساخته بلند سینمایی رضا درمیشیان است و باران کوثری، بابک حمیدیان و مهران احمدی بازیگران این اثر هستند که در سی‌امین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و مورد استقبال منتقدان و مردم قرار گرفت. باران کوثری برای این فیلم کاندیدای دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن شد.
«بغض» داستان تلخ مهاجرت است و زندگی حامد و ژاله در استانبول را برای ما روایت می‌کند. حامد که یک گرافیتی‌کار ایرانی است و به ترکیه مهاجرت کرده، در استانبول با ژاله آشنا می‌شود. رابطه عاشقانه‌ای که میان آنها شکل می‌گیرد و مشکلات آنها برای خروج از ترکیه، و سرقتی که در ساعات پایانی زندگی در استانبول درگیر آن می‌شوند، موضوعات اصلی فیلم هستند. بغض از معدود فیلم‌های درباره مهاجرت است که برای سینمای ایران ساخته شده اما داستان آن به طور کل در خارج از کشور رقم می‌خورد..
طلا
«طلا»، فیلمی به کارگردانی پرویز شهبازی است و هومن سیدی، نگار جواهریان، طناز طباطبایی و مهرداد صدیقیان در آن ایفای نقش می‌کنند. این فیلم در سی و هفتمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و در بخش‌های بهترین فیلمنامه و بهترین صدابرداری توانست کاندیدای دریافت جایزه شود. فیلم سینمایی طلا در ابتدا به مخاطب نشان می‌دهد که منصور و دوستانش، تصمیم دارند یک رستوران تاسیس کنند اما با مشکلات مالی رو به رو هستند. اما روند داستان جایی تغییر می‌کند که با طلا آشنا می‌شویم؛ برادرزاده منصور، طلا، که پدر و مادرش با مشکلات جدی دست و پنجه نرم می‌کنند و متارکه کرده‌اند، و بیماری‌اش که روز به روز وخیم‌تر می‌شود، زندگی همه افراد داستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. منصور تصمیم می‌گیرد به هر قیمتی شده طلا را برای درمان به خارج از کشور ببرد، و به دنبال راهی برای تامین مخارج طلاست. طلا از معدود ساخته‌های ایران در رده فیلم‌های درباره مهاجرت است که مشکلات مهاجرت غیرقانونی به اروپا از راه زمینی را نشان می‌دهد.
لاتاری
«لاتاری» همانطور که از نامش مشخص است. درباره شرکت کردن در لاتاری و رویای رسیدن به آمریکا است. این فیلم به کارگردانی محمد حسین مهدویان و تهیه‌کنندگی سید محمود رضوی در سی‌و‌ششمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و به اندازه‌ای مورد استقبال مردم قرار گرفت که توانست عنوان پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ جشنواره فجر را از آن خود کند و سینا قویدل در بخش «بهترین جلوه ویژه بصری» برنده سیمرغ بلورین شد.
ساعد سهیلی، زیبا کرمعلی، هادی حجازی‌فر، حمید فرخ‌نژاد، جواد عزتی و نادر سلیمانی فهرست بازیگران این اثر سینمایی را تشکیل می‌دهند.
داستان این فیلم درباره دو جوان است که قصد ازدواج با یکدیگر را دارند، اما خانواده‌هایشان چندان موافق نیستند. آنها صبر پیشه کرده‌اند تا به مرور زمان رضایت خانواده‌هایشان را جلب کنند و در عین حال برای رسیدن به رویای مشترکشان که برنده شدن در «لاتاری» آمریکا است، تلاش می‌کنند و در این بین «نوشین» با بازی زیبا کرمعلی درگیر باندهای قاچاق جنسی می‌شود.
درخونگاه
«درخونگاه» به کارگردانی سیاوش اسعدی و کارگردانی منصور سهراب‌پور، با بازی امین حیایی، ژاله صامتی، مهراوه شریفی‌نیا، پانته‌آ پناهی‌ها و جمشید هاشم‌پور در سی و هفتمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و امین حیایی در بخش بهترین بازیگر نقش مکمل مرد، ژاله صامتی برای بهترین بازیگر نقش اول زن و پانته‌آ پناهی‌ها برای بهترین بازیگر نقش مکمل زن کاندیدای دریافت سیمرغ بلورین شدند. رضا (با بازی امین حیایی) پس از هشت سال کار کردن از ژاپن بر‌می‌گردد. رضا از ژاپن پول زیادی فرستاده است و حالا با زخم‌هایی بر جسم و روح برگشته که با آنها خانه و محله را بسازد و آقایی کند. می‌خواهد ارباب باشد. برادر دوقلوی رضا، مهدی جزو مفقودین جنگ است و سه سال پس از پایان جنگ هنوز خبری از او نیست. رضا که می‌آید همه چیز دگرگون می‌شود. او به دنبال پول‌هایش هست و تا پایان فیلم یکی یکی رازهای مگو فاش می‌شود. خبری از پول نیست و رضا دوباره می‌رود… این فیلم تأثیر منفی یک مهاجرت کاری را بر زندگی یک خانواده به تصویر می‌کشد.
کار کثیف
این فیلم به کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی خسرو معصومی در سی‌و‌ششمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد. داستان فیلم کار کثیف پیرامون شخصیت فرهاد می‌گذرد که تصمیم می‌گیرد برای مهاجرت به ترکیه سفر کند، اما به دلیل گرفتاری‌هایی که برایش اتفاق می‌افتند، نه‌تنها مهاجرت، بلکه بازگشتش به ایران نیز در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد. پدرام شریفی، الهام نامی، شاهرخ فروتنیان و لوون هفتوان در این اثر ایفای نقش کرده‌اند.
کامیون
«کامیون» فیلمی به کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی کامبوزیا پرتوی است. سعید آقاخانی، نیکی کریمی، رامین راستاد و شایسته ایرانی فهرست بازیگران این اثر سینمایی را تشکیل می‌دهند. «کامیون» در سی و ششمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد. این فیلم که مورد توجه منتقدان قرار گرفته بود، سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه را دریافت کرد و در بخش‌های بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین تدوین و بهترین چهره‌پردازی کاندیدای دریافت جایزه شد.
داستان این فیلم درباره یک راننده کامیون ایرانی است، که خانواده ایزدی از اهالی کردستان عراق را برای یافتن پدر خانواده به تهران می‌آورد ولی اتفاقی با یک خودرو تصادف می‌کند و…..
بوتیک
فیلم «بوتیک» به کارگردانی حمید نعمت‌الله و بازی گلشیفته فراهانی و محمد رضا گلزار نیز با موضوع مهاجرت در بیست و دومین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و توانست مورد تحسین مردم و منتقدان قراربگیرد و برنده سیمرغ بلورین در بخش بهترین کارگردانی اول شود. اتی (احترام) که خانواده ای فقیر دارد و از خانه گریخته، همراه با دوستانش خانه ای اجاره کرده، که اجاره آن را نپرداخته و صاحب‌خانه قصد دارد آنها را بیرون کند. جهانگیر که در یک بوتیک کار می کند، به بهانه دادن شلوار مورد علاقه اتی به او، سعی می کند که به او کمک کند. و در این میان اتی رویای مهاجرت را در سر می‌پروراند.
دربند
«دربند» به کارگردانی پرویز شهبازی با بازی نازنین بیاتی، پگاه آهنگرانی، بهرنگ علوی و احمد مهران‌فر در سی و یکمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و توانست مورد تحسین منتقدان، سینماگران و مردم قرار بگیرد. این فیلم در بخش‌های بهترین کارگردانی و بهترین کارگردانی موفق به دریافت سیمرغ شد. پگاه آهنگرانی نیز برای بازی در نقش سحر سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را دریافت کرد.
دربند، بر خلاف اکثر فیلم های درباره مهاجرت که مهاجرت به خارج از کشور را به تصویر می‌کشند، زندگی نازنین، یک دانشجوی پزشکی را روایت می‌کند که از شهر خودش برای تحصیل به تهران مهاجرت کرده است؛ ورود به دانشگاه، استقلال، دوری از خانواده و شروع یک زندگی جدید در تهران چالش‌هایی برای او ایجاد می‌کنند. علاوه بر این‌ها، نازنین، به اجبار با سحر هم‌خانه می‌شود و مشکلات زندگی سحر بر زندگی او هم تاثیر می‌گذارند.
از دیگر فیلم‌هایی که به شکل‌های متفاوتی به بررسی معضل «مهاجرت» می‌پردازند، می‌توان به «از کرخه تا راین» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا، کارگردانی «گروهبان» و «تجارت» به کارگردانی مسعود کیمیایی، «ارتفاع پست» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا، «شب یلدا» به کارگردانی کیومرث پوراحمد، «برلین منفی هفت» به کارگردانی رامتین لوافی، «بهشت پنهان» به کارگردانی کامران قدکچیان، «مرد آفتابی» به کارگردانی همایون اسعدیان، «عشق بدون مرز» به کارگردانی پوران درخشنده، «سرزمین آرزوها» به کارگردانی مجید قاری‌زاده، «دیدار در استانبول» به کارگردانی افشین شرکت، «زرد قناری» به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد، «آدم‌برفی» به کارگردانی داوود میرباقری و… فیلم‌های دیگری در ادوار مختلف جشنواره فیلم فجر اشاره کرد.
با اکران فیلم‌های سینمایی که به دغدغه مهاجرت می‌پردازند، می‌توان این معضل اجتماعی از زوایای مختلف مورد بحث قرار داد و درباره چالش‌ها و مشکلات مهاجران صحبت کرد و این مسائل را پیش چشم تماشاگر به تصویر کشید، تا این‌گونه افرادی که قصد مهاجرت دارند با آگاهی بیشتری تصمیم بگیرند. با اکران این آثار به مسئولان مربوطه نیز نهیبی زده می‌شود تا بیشتر از گذشته برای حل این مسئله تلاش کنند.
ملیکا نصیری
