جشنواره فیلم فجر چه بخواهیم چه نخواهیم بخشی جدانشدنی از سینمای ایران است. اما در دورانی که شباهتی به گذشته ندارد و کرونا در کنار مشکلات معیشتی امان مردم را بریده چگونه قرار است جشنواره‌ای برگزار شود که مهم‌ترین کارکردش در ۱۵-۱۰سال اخیر ایجاد شور عمومی سینما رفتن بوده است؟
قبل از ورود به نحوه برگزاری جشنواره آتی سال ۹۹، خیلی مختصر و تلگرافی یادآوری کنم که اعتقاد دارم شکل برگزاری بسیار گسترده و بسیار عمومی جشنواره فیلم فجر در همین ۱۵- ۱۰سالی که به آن اشاره شد آسیب‌های بسیاری داشته است. چرا که جشنواره در این سال‌ها دیگر یک رویداد سینمایی نبود و بیشتر به یک دوره اکران فشرده و متنوع عمومی شباهت داشت که در کنار فواید مدام در حال افتش، زیان‌های زیادی را برای صنعت سینمای سال پیش‌روی خود باعث می‌شد. اغلب فیلم‌های به‌دلیل نمایش‌های متعدد(بین ۶۰تا ۱۰۰بار) در سراسر کشور و به اشکال گوناگون تازگی خود را از دست می‌دادند. انرژی‌ای که باید در طول یک‌سال به رونق سینما کمک می‌کرد تنها در مدت محدودی متمرکز می‌شد و متأسفانه بخش زیادی از آن به هدر می‌رفت. از طرف دیگر مطالب بسیاربسیار زیادی با کیفیت‌های متفاوت – اغلب ضعیف- درباره فیلم‌هایی منتشر می‌شد که هنوز اکران عمومی و اصلی خود را پشت سر نگذاشته بودند؛ همین مطالب سبب می‌شد خیل عظیمی از مخاطبان بالقوه سینما کنجکاوی خود را پیرامون بیشتر فیلم‌های اکران سال بعد از دست بدهند. اینها را بگذارید در کنار فضاسازی غیرکارشناسی مثبت و منفی برای تعدادی از فیلم‌ها که آفات مختص خود را داشت.
حال با این اوصاف و شرح مختصری از آسیب‌های جشنواره فیلم فجر در ۱۵-۱۰دوره آخر آن رفت و با حضور ویروس کرونایی که به ناگاه تمام روابط اجتماعی را به‌شدت محدود کرده و زندگی را بیش از پیش دشوار ساخته است، چگونه جشنواره‌ای می‌توانیم داشته باشیم؟ اصلا در این شرایط که جان افراد در خطر است باید جشنواره فیلم فجر برگزار شود؟
پاسخ کوتاه و صریح نگارنده «بله» است. جشنواره باید برگزار شود اما به شکل کاملا محدود اما با تمام آسیب‌هایی که برشمرده شده چرا در سال کرونایی باید جشنواره داشته باشیم؟
پاسخ دشوار نیست. اول اینکه در سال ۹۹سینما مانند بسیاری از مشاغل دیگر روزگار دشواری داشته است به‌نحوی که شاید بتوان گفت وضعیت نزار این صنعت که در حالت عادی هم اقتصادی وابسته و نابسامان داشت در این سال تنها در حد بروز علائم حیاتی بود تا چرخش و گردش متناسب مالی. از طرف دیگر با توجه به نیمه تعطیل بودن سینماها در مدت زمان طولانی از سال، نگرانی تماشاگران از سینما رفتن و تهدید سلامتی‌شان، مشکلات کمرشکن و جانکاه اقتصادی و معیشتی مردم و… به لحاظ فرهنگی هم قطعا نه جریانی در اطراف سینما شکل گرفت نه می‌توانست شکل بگیرد. حال با عقبه دشوار سال ۹۹کافی است جشنواره فجر هم برگزار نشود تا سینما کارش به بخش مراقبت‌ها بکشد و احتمالا به کما برود.
حالا شکل محدود جشنواره چگونه می‌تواند باشد؟سیدمحمد مهدی طباطبایی‌نژاد، دبیر جشنواره ۳مدل از نحوه برگزاری احتمالی را برشمرده است: ۱- نمایش فیلم‌ها فقط برای داوران و اعلام جوایز ۲- نمایش فیلم‌ها برای داوران، اهالی رسانه و صاحبان فیلم‌ها ۳- نمایش برای دو گروه قبلی و عموم مردم.
تصور میکنم در شرایط امروز تنها نمایش برای داوران میسر و به صلاح باشد، با این روش حداقل ارزیابی معمول و البته رسمی – نه ارزیابی توسط رسانه‌ها و افکار عمومی – انجام می‌گیرد که می‌تواند باعث ایجاد میزانی از کنجکاوی عمومی شود تا امید داشته باشیم اگر سال ۱۴۰۰به هر شیوه و شکلی زندگی کمی به شرایط عادی بازگشت تماشاگران ترغیب شوند به سینما بروند و سینما ایران با جهش مناسبی روبه‌رو شود. البته با این شرط که داوران پس از اعلام نتایج باید مفصل دلایل انتخاب‌های خود را در نشست‌های عمومی یا مصاحبه‌های اختصاصی شرح دهند. از طرف دیگر با جشنواره محدود انرژی‌ای که در ابتدای یادداشت به هدر رفتن آن اشاره کردم ذخیره شده و می‌تواند در یک شرایط مناسب حول وحوش سینما امکان بروز بیابد و آزاد شود.
البته ایده نمایش برای اهالی رسانه و صاحبان فیلم هم جذاب به‌نظر می‌رسد اما تصور میکنم غیرقابل اجرا و خطرناک است. اولا رعایت فاصله و پروتکل‌های بهداشتی حتی در محوطه‌ای بزرگ مانند سالن برج میلاد با نصف ظرفیت هم بسیار دشوار و احتمالا غیرممکن است. در ثانی حتی با رعایت تمام موارد بهداشتی حضور 700-600بیننده در آن سالن یا مشابه آن به هر شکل می‌تواند خطرآفرین باشد. مضاف به اینکه ما اصولا ملتی منضبط نیستم همه مقررات یا برای دیگران می‌دانیم یا به نفع راحتی لحظه‌ای خود آنها را تفسیر می‌کنیم.
به‌عنوان یک پیشنهاد انتخاب حداکثر ۱۵۰نفر از نویسندگان سینمایی تنها با توجه به سابقه، تأثیرگذاری و فعالیت آنها و نمایش فیلم‌ها در یک مجموعه بزرگ مثل برج میلاد یا پردیس ملت مناسب، اجرایی و مؤثر می‌دانم که می‌تواند به ارزیابی و ایجاد جریان رسانه‌ای مفید بینجامد اما با توجه به اینکه تا امکان نمایش برای گروهی محدود طرح شود هزاران اسم از ده‌ها رسانه و سازمان مرتبط و غیرمرتبط سرازیر می‌شود که جواب رد دادن به برخی از آنها به‌دلیل مناسبات معمول امکان‌پذیر نیست، بهتر است حتی از این پیشنهاد نگارنده هم صرف‌نظر شود و فیلم‌ها فقط برای داوران به نمایش درآید تا چراغ جشنواره و سینما هرچند کم‌نور روشن بماند.
شاهین امین – روزنامه همشهری
