مرور جشنواره فیلم فجر در ادوار مختلف، نشان می‌دهد این رویداد با نمایش آثار تولید شده در هر سال، به‌نوعی بازتاب‌دهنده سایه‌روشن‌های اجتماعی بوده است…
به گزارش ستاد اطلاع‌رسانی جشنواره فیلم فجر، فیلمسازان با نگاه‌ها و سبک‌های گوناگون از نسل‌های مختلف، بارها معضلات و آسیب‌های اجتماعی را دستمایه درام سینمایی خود قرار داده‌اند و آثار پرمخاطب و مهمی را خلق کرده‌اند. در این زمینه باید توجه داشت پرداختن به سایه‌روشن‌های اجتماعی ضمن آن که می‌تواند یک حرکت همراه با تعهد و نگاه تیزبین هنرمندانه قلمداد شود، برای رعایت ساختار درام سینمایی یک لازمه است و از سویی، می‌تواند از بعد هشداردهندگی مورد توجه قرار بگیرد. به عبارتی دیگر، آنچه سینما و سینماگر از هر آسیب و برش تلخ اجتماعی در قاب تصویر روایت می‌کند، قابل تعمیم به کل جامعه نیست اما قطعا می‌تواند هشداری برای بخش پالایش شده جامعه باشد چرا که با خوش‌بینی مفرط و نمایش یک جامعه خالی از اشکال، نه برای سینما و مخاطبانش اتفاق مثبتی رخ خواهد داد و نه هیچ مشکلی حل خواهد شد.
گوردن آلپورت، نظریه‌پرداز، مفهوم «شخصیت» را این‌گونه تعریف می‌کند: «مجموعه‌ای از رفتار و شیوه‌های تفکر شخص در زندگی روزمره با ویژگی‌های بی‌همتا بودن، ثبات و قابلیت پیش‌بینی». و این ثبات در رفتار و شیوه‌های تفکر ریشه در دو عامل محیط و وراثت دارد.
اهمیت نقش «محیط» در شکل‌گیری شخصیت، بر کسی پوشیده نیست. مجموع این خرده عادت‌هایی که «رفتار» را شکل می‌دهد بازتاب محیطی است که در آن رشد کرده و با آن خو گرفته‌ایم. از این رو دوران کودکی نقشی ریشه‌ای در شکل‌گیری رفتار و ساختن آینده‌مان دارد.
کودک از محیطی که در آن بزرگ می‌شود و انسان‌هایی که با آنان در ارتباط است تاثیر می‌گیرد. این تاثیرات می‌تواند مفید یا آسیب‌زننده باشد. یک حرف، سخن نابجا، یک موقعیت نادرست و یک رفتار از سر ناآگاهی می‌تواند چنان تاثیری بر ضمیر ناآگاه کودک بگذارد که آینده او را به آنی تباه کند. از این رو بر تک تک افراد جامعه، واجب است که درباره وضعیت معیشت و زندگی کودکان، آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی انجام دهند و بی‌شک سینما و رسانه، یکی از مهم‌ترین ارکان در این باره است.
این تریبون با به تصویر کشیدن معضلات کودکان، عمق درد و فاجعه را به مخاطب می‌نمایاند. برای مثال بیننده را به دنیای یک کودک طلاق می‌برد یا قصه زندگی کودکی که مورد آزار جنسی قرار گرفته را روایت می‌کند. گاه کودکان کار و دردی را که بچه‌های طبقه فرودست بر شانه‌هایشان حمل می‌کنند، پیش می‌کشد.
«سینما» با روایت کردن داستان زیست کودکانی که در محیط‌های نامناسب بزرگ می‌شوند و در معرض آسیب قرار دارند، طرح مسئله کرده و اطلاع‌رسانی می‌کند تا شاید از این طریق بتواند گامی برای آینده بهتر کودکان جامعه بردارد.
«جشنواره فیلم فجر» نیز هرساله با اکران فیلم‌هایی که به مسائل کودکان می‌پردازد، ناخودآگاه به ویترینی از آثار تولیدشده در سینمای ایران بدل می‌شود.
در این گزارش تعدادی از فیلم‌های سینمایی که به مسائل کودکان می‌پردازند و در جشنواره حضور داشته‌اند، معرفی شده است.
خورشید
«خورشید»، به کارگردانی مجید مجیدی و تهیه‌کنندگی امیر بنان در سی و هشتمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و توانست در بخش‌های «بهترین کارگردانی»، «بهترین فیلمبرداری»، «بهترین تدوین»، «بهترین موسیقی متن»، «بهترین صدا»، «بهترین جلوه‌های ویژه میدانی» و «بهترین جلوه‌های ویژه بصری» کاندیدای دریافت جایزه شود. ضمن این که امیر بنان در بخش «بهترین فیلم»، مجید مجیدی و نیما جاویدی در بخش «بهترین فیلمنامه» و کیوان مقدم در بخش «بهترین طراحی صحنه» برنده سیمرغ بلورین شدند.
این فیلم به معضل «کودکان کار» می‌پردازد و آسیبی که این قشر از جامعه با آن مواجه می‌شوند را واکاوی می‌کند و زندگی بچه‌هایی را به تصویر می‌کشد که به جای کودکی کردن، مجبور به کار کردن و کسب درآمد هستند و بیننده را محکوم به تماشای سرنوشت کودکان کار و تقلای آنها برای ساختن زندگی بهتر می‌کند. این فیلم صدای کودکان کار می‌شود و با هر سکانسش به ما یادآوری می‌کند که باید برای این کودکان چاره‌ای اندیشید.
علی نصیریان، جواد عزتی، طناز طباطبایی، روح‌الله زمانی، صفر محمدی، علی غایشی، علی تقوازاده، بابک لطفی خواجه پاشا، شمیلا شیرزاد، یوسف صفری بختیاری و محمد مهدی یوسفی‌فر بازیگران این اثر سینمایی هستند.
در خلاصه داستان این فیلم آمده است: شخصیت اصلی فیلم کودک کاری است که در یک اوراقی لاستیک کار می‌کند و مادرش هم به خاطر مشکلات روانی در بیمارستان بستری شده است. او توسط یکی از هم‌محلی‌های خود از وجود یک گنج در زیرزمین مدرسه آگاه می‌شود و تصمیم می‌گیرد با دوستان خود در یک ماجراجویی تازه به سراغ این گنج برود.
اتاق تاریک
«اتاق تاریک» به نویسندگی، کارگردانی و تهیه‌کنندگی روح‌الله حجازی در سی و ششمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و تحسین مردم و مخاطبان را برانگیخت. این فیلم با رد شدن از تابوها، شجاعانه به موضوع آزار و تجاوز جنسی کودکان می‌پردازد و ترس کودک و آسیبی که در این جریان به او وارد می‌شود را ریشه‌یابی می‌کند و به والدین آموزش می‌دهد که در مواجه با چنین مشکلی چگونه مدیریت بحران کنند.
ساره بیات، ساعد سهیلی، علیرضا میرسالاری، مروارید کاشیان، محمد امامی، امیررضا رنجبران، ژیلا دایی و رضا احمدی بازیگران این اثر سینمایی هستند. این فیلم داستان زندگی زن و شوهری است که به همراه فرزند خردسالشان به تازگی به یکی از شهرک‌های تازه تاسیس اطراف تهران نقل مکان کرده‌اند و روال زندگیشان دستخوش تغییراتی می‌شود و بعد از گم شدن پسرشان، این زوج متوجه می‌شوند که فرزندشان مورد سواستفاده جنسی قرار گرفته است.
نفس
«نفس» به کارگردانی نرگس آبیار و تهیه‌کنندگی محمد حسین قاسمی در سی‌وچهارمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و توانست نظر مخاطبان را به خود جلب کند. این اثر سینمایی در بخش‌های «بهترین موسیقی متن»، «بهترین جلوه‌های ویژه میدانی و جلوه‌های ویژه بصری»، «بهترین چهره‌پردازی» و «بهترین طراحی و صحنه و لباس» کاندیدای دریافت جایزه شد. ضمن اینکه پانته‌آ پناهی‌ها در بخش «بهترین بازیگر نقش اول زن» و شبنم مقدمی در بخش «بهترین بازیگر نقش مکمل زن» برنده سیمرغ بلورین شدند.
«نفس» به دل تاریخ معاصر رفته و داستان زندگی چهار کودک را در دهه پنجاه شمسی به تصویر می‌کشد. راوی این فیلم دختر بچه نقش اصلی است و بیننده از زبان و نگاه او به تماشای رویدادها و رخدادهای آن دهه می‌نشیند و بیان می‌کند که مسائل پیش پا افتاده و روزمره تا چه حد می‌تواند بر روان کودکان اثر بگذارد. کودکان تمامی این وقایع را در ضمیر ناخودآگاه خود حفظ می‌کنند و شخصیتشان را شکل می‌دهند. این فیلم به بحبوحه زمان انقلاب و دوران دفاع مقدس می‌پردازد و نشان می‌دهد که یک کودک چگونه درگیر وقایع روز اجتماع می‌شود و آن ها را هضم می‌کند و درنهایت هم می‌بینیم که جنگ چگونه می‌تواند جان کودکان بیگناه را بگیر و درنهایت «نفس»، قصیده‌ای ضد جنگ می‌شود.
ساره نورموسوی، مهران احمدی، پانته‌آ پناهی‌ها، سیامک صفری، گلاره عباسی، ساقی زینتی، محمدرضا شیرخانلو، علی خانبابایی، احسان قاسمی، روژان آراوند، شبنم مقدمی، جمشید هاشم‌پور و دنیز رادمهر بازیگران این اثر سینمایی هستند.
در خلاصه داستان این فیلم آمده است: فیلم سینمایی «نفس» روایت زندگی چهارکودک به نام‌های بهار، نادر، کمال و مریم است که به همراه پدرشان غفور و مادربزرگ خود در دهه ۵۰ خورشیدی نفس می‌کشند! دنیای این کودکان، دنیایی پر از رویاهای زیبای کودکانه است و قرار است رنگ حقیقت به خود بگیرد.
حوض نقاشی
«حوض نقاشی» به کارگردانی مازیار میری و تهیه‌کنندگی منوچهر محمدی در سی و یکمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و توانست توجه مردم و منتقدان را جلب کند. نگار جواهریان در بخش «بهترین بازیگر نقش اول زن»، و محمد آلادپوش در بخش «بهترین فیلمبرداری» کاندیدای دریافت سیمرغ بلورین شدند و آتوسا قلمفرسایی در بخش «بهترین طراحی صحنه و لباس» جایزه گرفت. این فیلم از سوی مخاطب نیز بهترین فیلم شناخته شد و برنده سیمرغ بلورین در بخش «بهترین فیلم از نگاه مردم» شد.
این فیلم به داستان خجالت کودک از پدر و مادرش می‌پردازد. این که با وجود تمامی فداکاری‌ها و عشقی که در ارتباط میان والدین و فرزند جاری است. اما به دلیل شرایط ذهنی ویژه مادر و پدر کودک از حضور و وجود آنها خجالت می‌کشد و این شرمساری ریشه در نگاه تمسخرآمیز اطرافیان و سرکوفت زدن آنها دارد. درواقع «حوض نقاشی» یاد می‌دهد که پیش‌پا افتاده‌ترین سخن‌ها تا چه اندازه می‌تواند در نگاه کودکان اثر بگذارد و روان آنان را تحت تاثیر قرار دهد. شهاب حسینی، نگار جواهریان، فرشته صدرعرفایی، سپهراد فرزامی، سیامک احصایی و الهام کردا بازیگران این اثر سینمایی هستند.
در خلاصه داستان این فیلم آمده است: مریم و رضا با آدم‌های دیگر فرق دارند، آن هم نه یک فرق ساده، بلکه بسیار بزرگ و آنها باید تلاش کنند تا به دیگران ثابت کنند این تفاوت بزرگ را با معجزه عشق حل کرده‌اند. ولی کنار پذیرفتن این تفاوت برای تنها پسرشان به اندازه ای سخت است که از خانه می‌گریزد…
بیست و یک روز بعد
«بیست و یک روز بعد» فیلمی به کارگردانی محمدرضا خردمندان و تهیه‌کنندگی محمدرضا شفاه در سی و پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر اکران شد و توانست در بخش «جلوه‌های ویژه بصری» کاندیدای دریافت جایزه شود. همچنین این فیلم با استقبال تماشاگران روبه‌رو شد و توانست در بخش «بهترین فیلم از نگاه تماشاگران» رتبه پنجم را کسب کند.
این فیلم میان کودکان فقیر جامعه رفته و زندگی آنها را به تصویر می‌کشد و از تلاشی می‌گوید که کودکان آن طبقه اجتماعی فارغ از تمامی جبرهایی که به آن حکوم شدند، در جهت رشد خود می‌کنند و برای رسیدن به اهداف خود سرسختانه می‌کوشند. هر چه قدر زندگی عرصه را بر آنان تنگ می‌کنند، با اقتدار بیشتری پیش می‌رانند تا رویاهایشان به حقیقت بپیوندد. این فیلم تلاش‌ها و مسائل کودکان قشر ضعیف جامعه را به تصویر می‌کشد.
ساره بیات، حمیدرضا آذرنگ، جلال فاطمی، سینا رازانی، امیرحسین صدیق، مهدی قربانی، حسین شریفی، علیرضا استادی، راستین عزیزپور، مهسا هاشمی، مسعود چوبین و ارکین توتونچی بازیگران این اثر سینمایی هستند.
در خلاصه داستان این اثر سینمایی آمده است: همیشه همین‌جوریه! آخرین بار هوا ابر شد. باد گرفت. درختا داشتن از جا کنده می‌شدن. اون‌قدر بارون شدید شد که سیل شهرو گرفته بود. پرنده‌ها دور و بر لونه‌هاشون جیغ می‌کشیدن. یکی از بچه‌ها قسم می‌خورد خودش دیده خورشید یکی دوبار نورش کم و زیاد شده…
صورتی
«صورتی» فیلمی به کارگردانی فریدون جیرانی و تهیه‌کنندگی سید غلامرضا موسوی است و در بیست‌و‌یکمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و فریدون جیرانی در بخش «بهترین فیلمنامه» و میترا حجار در نقش «بهترین بازیگر نقش اول زن» کاندیدای دریافت سیمرغ بلورین شدند.
«صورتی» روایت زندگی کودکانی است که بعد از طلاق والدین زندگیشان دستخوش دگرگونی می‌شود. این فیلم چالش‌ها و مسائل کودکان طلاق را به تصویر می‌کشد و از تلاش آنها برای پیوند دوباره مادر و پدر می‌گوید و از رنجی می‌گوید که کودک با آن مواجه است و گریزی هم به داستان رویارویی کودکان با نامادری می‌زند که هر چه‌قدر هم که نامادری وب و هربان باشد تا زمانی که مادر هست، کودک وجود نامادر را قبول نمی‌کند. در واقع این فیلم از زخم‌های روحی یک کودک طلاق حرف می‌زند که به این سادگی‌ها التیام نمی‌یابد.
میترا حجار، رامبد جوان، فقیهه سلطانی، رضا شفیعی جم، مهران رجبی، مهدی صباغی، پرهام کرمی و ایلیا شهیدی فرد بازیگران این اثر سینمایی هستند.
در خلاصه داستان این اثر سینمایی آمده است: سحر و شهرام بعد از چند سال زندگی مشترک تصمیم می‌گیرند از یکدیگر جدا شوند و پسرشان متوجه این قضیه نشود. قرار بر این است که پسرشان چهار روز در هفته نزد پدر و بقیه روزها پیش مادرش باشد تا وقتی زنی به نام لیلا مشرقی وارد زندگیشان می‌شود….
بچه‌های آسمان
«بچه‌های آسمان» فیلمی به کارگردانی مجید مجیدی است که در پانزدهمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد و توجه منتقدان و مردم را برانگیخت و با تحسین بسیاری روبه‌رو شد. این فیلم در بخش‌های «بهترین فیلم»، «بهترین کارگردانی»، «بهترین فیلمنامه» و «بهترین تدوین» برنده سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر شد.
«بچه‌های آسمان» به دل طبقه فقیر جامعه رفته و از داستان فداکاری‌های یک برادر برای خواهر خردسالش می‌گوید که به هر طریقی می‌خواهد برای او کفش تهیه کند. این فیلم نشان می‌دهد که فقر چگونه می‌تواند کودکان را درگیر کند و مهربانی و توجه چه قدرتی به کودک می‌دهد. در این قصه کودکی را می‌بینیم که شجاعانه برای رسیدن به خواسته‌اش تلاش می‌کند و معضلات و گرفتاری‌هایش را با قلبمان درک می‌کنیم.
رضا ناجی، میرفرخ هاشمیان، بهاره صدیقی، نفیسه جعفر محمدی، فرشته سرابندری، کمال میرکریمی، بهزاد رفیعی، کریستوفر مالکی و حسن حسینیان بازیگران این اثر سینمایی هستند.
در خلاصه داستان این فیلم آمده است: پسرکی به نام علی کفش‌های خواهرش را گم می‌کند. از آنجایی که زهرا کفش دیگری ندارد و پدر هم توانایی مالی خرید کفش نو را ندارد، قرار می‌گذارند که صبح‌ها زهرا کتانی علی را بپوشد و ظهر علی در مسیر منتظر پایان مدرسه زهرا و آمدن او می شود تا کتانی را از زهرا دریافت و با آن به مدرسه برود. با وجود تلاشی که زهرا برای به موقع رساندن کفش ها به علی می کند اما علی هر روز دیر به مدرسه می رسد تا اینکه در مدرسه یک مسابقه برگزار می شود در این مسابقه به نفر سوم یک کتانی جایزه می دادند.
خواهران غریب
«خواهران غریب» فیلمی به کارگردانی کیومرث پوراحمد است که در چهاردهمین دوره از جشنواره فیلم فجر اکران شد. کیومرث پوراحمد در بخش «بهترین کارگردانی» و جمشید آهنگرانی در بخش «بهترین طراحی صحنه و لباس» برنده سیمرغ بلورین شدند. ضمن این که افسانه بایگان در بخش «بهترین بازیگر نقش اول زن»، ناصر چشم آذر در بخش «بهترین موسیقی متن» و کیومرث پوراحمد در بخش «بهترین فیلم» کاندیدای دریافت جایزه شدند.
این فیلم به تاثیر معضل «طلاق» بر روان و زندگی کودک می‌پردازد. گاهی عواقب «طلاق» تا حدی جدی می‌شود که کودک یکی از والدین و حتی خواهر و برادر خود را هم نمی‌تواند ببیند. در این اثر سینمایی هم شاهد ماجرایی هستیم که دو خواهر به دلیل طلاق پدر و مادر از هم دور مانده‌اند و تازه بعد از چند سال در مواجهه با هم قرار می‌گیرند.
خسرو شکیبایی، افسانه بایگان، پریسا گلدوست، پرویندخت یزدانیان، لادن طباطبایی، الهه علیاری، الهام علیاری و رحیم بقایی بازیگران این اثر سینمایی هستند.
در خلاصه داستان این فیلم آمده است: نرگس و نسرین دو دختر دبستانی در جشن مدرسه‌ها یکدیگر را می‌بینند و پی می‌برند که خواهران دوقلو هستند و پدر آهنگسازشان در گذشته از مادر آنها که خیاطی می‌کند، جدا شده بوده، اما این ماجرا را هرگز به آنها نگفته بودند. یکی از آنان نزد مادرشان و دیگری نزد پدرشان زندگی می‌کرده‌است. آنان تصمیم می‌گیرند تا جایشان را عوض کنند.
***
از دیگر فیلم‌هایی که به مسائل کودکان، از زاویه مختلف می‌پردازند می‌توان به فیلم «پدر» به کارگردانی مجید مجیدی، «کودک و سرباز» به کارگردانی رضا میرکریمی، «بلوع» به کارگردانی مسعود جعفری جوزانی، «واکنش پنجم» به کارگردانی تهمینه میلانی، «پشت پرده مه» به کارگردانی پرویز شیخ طادی، «هفت دقیقه تا پاییز» به کارگردانی علیرضا امینی، «هیس دخترا فریاد نمی‌زنند» به کارگردانی پوران درخشنده، «شکاف» به کارگردانی کیارش اسدی زاده ، «قصر شیرین» به کارگردانی رضا میرکریمی و بسیاری دیگر از آثار سینمای ایران اشاره کرد.
ملیکا نصیری
