هیأت انتخاب چهلمین جشنواره فیلم فجر شب گذشته در حالی به کار خود پایان داد که ۲۲ فیلم توانستند از میان آثار بازبینی شده آنها به رقابت بپردازند.
با اعلام ۲۲ فیلم راه یافته به بخش اصلی مسابقه جشنواره فیلم فجر، کار هیأت انتخاب جشنواره پایان یافت و حالا صاحبان آثار فرصت دارند تا ۲۵ دی ماه پروانه نمایش و نسخه نهایی فیلم خود را برای نمایش در جشنواره به دبیرخانه ارائه کنند. همان‌طور که شب گذشته دبیر جشنواره اعلام کرد، در صورتی که هرکدام از صاحبان آثار نتوانند پروانه نمایش و نسخه نهایی خود را ارئه کنند، دبیرخانه مجاز است تا یکی از ۵ فیلم رزرو را جایگزین آنان کند. البته هنوز اسامی فیلم‌های جایگزین اعلام نشده است.
از سوی دیگر امسال دو نفر از فیلمسازانی که انتظار می‌رفت تا فیلم‌هایشان را به جشنواره ارائه کنند به‌خاطر طولانی شدن مدت زمان فیلمبرداری نتوانستند به جشنواره برسند، سعید روستایی و مانی حقیقی با فیلم‌های برادران لیلا و تفریق از غایبان جالب‌توجه جشنواره فیلم فجرند.
اما می‌توان در یک نگاه کلی نکات و شاخصه‌های پیش رو را مهم‌ترین وجوه جشنواره چلهم فیلم فجر خواند که حاصل نگاه و تلاش مدیران جدید سینمایی کشور است. ملاحظاتی که شاید خالی از نقد و اشکال نباشد اما در کل خبر از تغییراتی برای داشتن سینمایی بهتر و جشنواره‌ای آبرومندتر در سینمای کشور می‌دهد.
به نظر می‌رسد هیأت انتخاب جشنواره چهلم برای انتخاب فیلم‌ها بر اساس رویکردهایی چون قانون‌گرایی، عدالت‌محوری و استانداردسازی فیلم‌ها را انتخاب کرده‌اند. همین رویکرد باعث شد تا برخلاف این انتظار که احتمالاً تمام فیلم‌های نهادهای حاکمیتی در جشنواره حاضر می‌شوند، برخی از این فیلم‌ها مانند محصول سازمان اوج و یکی از فیلم‌های فارابی احتمالا به دلایلی که با رویکرد سه‌گانه فوق همخوانی ندارد در جشنواره نتواند حضور داشته باشد.
جشنواره تلاش کرده تا به‌دور از حاشیه‌ها و جنجال‌های مرسوم فیلم‌ها را بر اساس توجه به مضامین، ظرایف هنری و فنی انتخاب کند تا درجه کیفی جشنواره نسبت به سال‌های قبل بالا برود. هیأت انتخاب در این دوره شامل چهره‌های علمی، هنری و مدیریتی است که در نوع خود ترکیب تازه و قابل توجهی را ایجاد کرده است. می‌توان از میان این نکات به این جمع‌بندی رسید که مدیریت جدید سینمایی و جشنواره در تلاش است تا عدالت فرهنگی را تا حد ممکن در سینمای جمهوری اسلامی ایران لحاظ کند. اینگونه می‌توان به تعمیق باورها،توسعه فرهنگ و اخلاق مبتنی بر هویت اسلامی و ایرانی چشم‌انداز امیدوارکننده‌تری داشت.
اما نکته دیگری که در جشنواره امسال چشمگیر است توجه به فیلمسازان اول و جوان است. هر ساله نام فیلمسازان جوان در میان دیگر سینماگران مشهورتر و قدیمی، فراموش و یا کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. اما ظاهراً امسال مبنای مسئولین جشنواره فیلم فجر این بوده است که فیلم‌هایی را انتخاب کنند که رویکرد «جوانگرایی» را مد نظر قرار دهد. همان‌طور که در ادامه اشاره خواهد شد فیلم‌هایی مانند صورت فلکی، شب‌های طلایی، شهرک، لایه‌های دروغ، شادروان، ملاقات خصوصی و… آثاری از فیلمسازانی‌‌اند که نسل جدید و پیشران سینمای کشور را تشکیل می‌دهند.
اما ۲۲ فیلم منتخب جشنواره فیلم فجر، در یک نگاه کلی دارای تنوع و گوناگونی مناسبی با توجه به میزان محدود فراوانی خود هستند. می‌توان کارکرد هیأت انتخاب را از این نظر قابل قبول و خوب ارزیابی کرد.
در میان فیلم‌های مورد اشاره فیلم‌های دسته دختران، موقعیت مهدی و ۲۸۸۸ در ژانر دفاع مقدس‌اند که اینگونه که اطلاعات فیلم‌ها می‌گوید هر سه در ژانر جنگ و فضای اکشن ساخته شده است. بنابراین می‌توان گفت که از ۲۲ فیلم سه فیلم در ژانر دفاع مقدس است.
فیلم «ضد» ساخته دیگر امیرعباس ربیعی بعد از فیلم لباس شخصی، بار دیگر در فضای تریلر سیاسی اول انقلاب می‌گذرد. «بدون قرار قبلی» هم در ژانری اجتماعی و با مضمون دینی و مرتبط با امام رضا (ع) است. بنابراین دو فیلم با فضای تاریخ انقلاب و یک فیلم دینی در جشنواره وجود دارد.
البته فضای فیلم «صورت فلکی» نیز با برش‌هایی از تاریخ انقلاب پیوند دارد اما فیلم «خائن کشی» مسعود کیمیایی کاملاً در ژانر تاریخی است و درباره فردی شیاد در دوران پهلوی است که در بخش‌هایی گریزی به موضوع ملی شدن صنعت نفت می‌پردازد. بنابراین دو فیلم مرتبط با فضای تاریخی در جشنواره فیلم فجر حضور دارد و بنابراین فضای جشنواره با آثار تاریخی نیز همراه است.
از ژانر کمدی هم فیلم «شادوران» ساخته حسین نمازی در جشنواره حضور خواهد داشت و نماینده سینمای اکشن هم فیلم لایه‌های دروغ خواهد بود. این فیلم محصول مشترک ایران و فنلاند است.
«بیرو» ساخته مرتضی علی عباس میرزایی در فضای قهرمانی درباره زندگی علیرضا بیروانوند دروازه‌بان تیم ملی فوتبال کشورمان است و شاید بتوان آن را یک فیلم قهرمانی و ملی معرفی کرد.
با این حساب ۱۰ فیلم جشنواره در ژانر متنوعی غیر از درام‌های اجتماعی مرسوم سینمای کشور است. به‌نظر می‌رسد 12 فیلم دیگر جشنواره عموماً با تکیه بر مسائل و موضوعات درون‌شهری و اجتماعی روایت شود اما از آنجایی که اطلاعات داستانی تمام فیلم‌ها منتشر نشده است امکان دارد که برخی از آنها با ژانر و فضاهای دیگر نیز ارتباط داشته باشند.
اما در میان اسامی منتشر شده، به‌طور مشخص فیلم «نگهبان شب» ساخته رضا میرکریمی در فضای درام و اجتماعی است. «ملاقات خصوصی» به کارگردانی امید شمس در حال و هوای عاشقانه و درام است.
«بی‌مادر» درام اجتماعی با رگه‌هایی دیگر از فضای مرسوم این گونه است؛ این اولین فیلم مرتضی فاطمی است.
«شهرک» ساخته آرین وزیر دفتری با داستانی درباره جست‌وجوی دختری به نام رویا درباره هویت و گذشته خود است. در این فیلم صابر ابر، طناز طباطبایی و شادی کرم بازی می‌کنند.
اینگونه که داستان فیلم «درب» به ما می‌گوید ژانر فیلم درام اجتماعی است.کهگلویه بویر احمد و اطرف سوق محل فیلمبرداری این فیلم سینمایی است.
«علفزار» اما یکی از معدود فیلم‌هایی است که با موضوعات قضایی که در سال‌های اخیر در سینمای ایران رایج شده بود، در جشنواره فیلم فجر حضور دارد. پژمان جمشیدی و سارا بهرامی در این فیلم بازی می‌کنند.
ماهان، نمور و شب‌های طلایی نیز سه فیلم دیگرند که در گونه درام اجتماعی ساخته شده‌اند. شب‌های طلایی ساخته یوسف حاتمی‌کیا و به تهیه‌کنندگی پدرش اولین فیلم این کارگردان جوان است.
بنابراین امسال کفه فیلم‌های درام اجتماعی در جشنواره فیلم فجر بخش قابل توجه سینمای ما را به خود اختصاص داده است اما در هر حال شاهد تنوع ژانر نیز هستیم.
برای همین به‌نظر می‌رسد که در مجموع انتخاب‌های صورت گرفته در جشنواره فیلم فجر و رویکرد و مبانی آن می‌تواند جشنواره امسال را به‌دور از حواشی و جنجال‌های بیهوده تبدیل به جشنواره‌ای برای سینمای طراز انقلاب اسلامی کند و در مقابل برخی سهم‌خواهی‌ها و زیاده‌خواهی‌های ایستادگی کند. البته باید تا روز ۲۲ بهمن ۱۴۰۰ منتظر بود و دید که داوران جشنواره فیلم فجر، این سبد منتخب را چگونه ارزیابی خواهند کرد.
فائزه آقابابائی
